Een efficiënte combinatie.

Vloerverwarming is een zeer comfortabele manier van het verwarmen van een ruimte. De vloerverwarming bestaat uit buizen waar warm water doorheen stroomt. Het warme water verwarmt de vloer en de vloer verwarmt op haar beurt de ruimte. De temperatuur van het water is relatief laag en daarom is een warmtepomp bij uitstek geschikt. Hoe kleiner de temperatuurtrap is die een warmtepomp moet maken, hoe groter het rendement is. De combinatie van vloerverwarming en een warmtepomp is daarom ijzersterk, met een laag energieverbruik tot gevolg. Daarnaast kunt u zomers ook nog eens koelen.

Vloerverwarming en warmtepomp, een efficiënte combinatie

De vloer heeft relatief een grote oppervlakte om warmte af te geven. Daarom kan de temperatuur van de vloer aanzienlijk lager zijn dan bij traditionele radiatoren. Ter vergelijk, de ideale aanvoertemperatuur van vloerverwarming ligt tussen de 25 en 35 graden Celsius (laagtemperatuur, LTV), voor traditionele radiatoren ligt de optimale aanvoertemperatuur tussen de 60 en 80 graden Celsius (hoog temperatuur, HTV).

Temperatuur tussen de 25 en 35 ⁰C van het water zijn ideaal voor de efficiëntie van een warmtepomp. Het rendement van een warmtepomp verbetert als de temperatuur van de bron en het afgiftesysteem dichter bij elkaar liggen.

De efficiëntie wordt uitgedrukt in COP, hoe hoger de COP, hoe minder elektriciteit er wordt verbruikt. Hoe dat kan wordt uitgelegd op de pagina hoe werkt een warmtepomp.

Hoe werkt een warmtepomp

Wat is COP?

lucht water warmtepomp tekening

Comfortabele warmte

Een traditionele betonnen vloer is massief en heeft veel massa, hierdoor wordt de warmte lang vastgehouden en heerst er een zeer constante temperatuur. Diezelfde massa zorgt er ook ervoor dat de vloer niet snel warm wordt waardoor er een lange opwarmtijd is. De duur van afkoelen en opwarmen is dermate lang dat het weinig zinvol is om nachtverlaging toe te passen. Daarom adviseren wij in het geval van vloerverwarming om ’s nachts de verwarming aan te laten staan. Onder aan de streep is dat even efficiënt. Tegenwoordig zijn er ook goed isolerende schuimbeton comfortvloeren met een goed warmtegeleidende anhydriet gietdekvloer. Deze vloeren zijn goed geïsoleerd en hebben een kortere aanwarmtijd vanwege de beperkte massa en de goede isolatiewaarden. Bestaande houten vloeren kunnen dikwijls vrij eenvoudig worden vervangen door een schuimbeton comfortvloer.  


Koelen met vloerverwarming

Het grote voordeel van een warmtepomp is dat deze ook koud water kan maken. Dit koude water kunnen we door de leidingen van de vloerverwarming laten lopen, hierbij zijn er wel enkele restricties en aandachtspunten. De watertemperatuur mag niet lager zijn dan 16 ⁰C, indien dit wel geval is dan komt de temperatuur van de vloer onder het dauwpunt en wordt de vloer nat van de condens. Met de vloer kunnen we dus alleen de lucht afkoelen, ontvochtigen zoals een airconditioning doet is niet mogelijk. Het temperatuurverschil tussen de vloer en de ruimtetemperatuur is aanzienlijk lager als bij verwarmen, hierdoor is het “koelvermogen” of de koelcapaciteit beperkt. In warmere periodes is het dan ook zaak de koeling tijdig aan te zetten. Indien de koeling een nadrukkelijk wens is, adviseren wij om hier bij de aanleg rekening mee te houden.

Vloerkoeling is te optimaliseren door de vloerverwarmingsslangen korter te maken en de koeling te verdelen over meerdere groepen. Vanwege het kleinere temperatuurverschil wordt hiermee de capaciteit vergroot. Bijkomend voordeel is dat ook in verwarmingsbedrijf met lagere temperaturen kan worden gewerkt en het rendement van de warmtepomp weer verbetert. Indien men wel wilt ontvochtigen dan kan dit, maar dan is de toepassing van een fancoil unit noodzakelijk. Hier wordt door een ventilator geforceerde lucht over een koude warmtewisselaar geblazen die voorzien is van een lekbak die het condenswater opvangt. Water van 5 graden Celsius kan dan door de wisselaar stromen, hierdoor wordt de capaciteit aanzienlijk vergroot en wordt er vocht uit de lucht gehaald wat een optimaal comfort met zich meebrengt.

Lucht/lucht warmtepomp is een airconditioning

Koelen kan ook met een lucht/water warmtepomp


Isoleren

Voor een goed ontwerp is het essentieel de mate van isolatie van de locatie te weten. Afhankelijk van het warmteverlies wordt de capaciteit van de vloerverwarming bepaald. De onderlinge afstand van de vloerverwarmingsbuizen bepalen tezamen met de temperatuur van het water en de lengte van de slang voor een groot gedeelte de capaciteit van het systeem. Een goed ontworpen vloerverwarmingssysteem bepaalt in grote mate de efficiëntie van de warmtepomp en de mate van comfort. Bij lagere watertemperaturen wordt het comfort van de vloerverwarming alleen maar groter, een te warme vloer is immers niet prettig. Bij een zo laag mogelijke watertemperatuur kan je de vloer ook constant verwarmen, naar mate de buitentemperatuur daalt kan je de temperatuur van de vloerverwarming laten stijgen. Gedurende het gehele stookseizoen is er dan een optimaal comfort en een zo laag mogelijke energierekening.    

Daarnaast is het raadzaam om de betonvloer aan de onderzijde te isoleren. Dan treedt er vanuit de vloerverwarming geen warmteverlies op. Bij een schuimbetonvloer is dit uiteraard niet nodig omdat deze van zichzelf al isolerend is.

Isoleren

Isoeren Huis


Vloerverwarming verdeler / zones

De vloerverwarming verdeler maakt het mogelijk om de vloerverwarming in zones te verdelen. Dat heeft twee functies: 

1. De temperatuur kan per ruimte worden ingesteld
2. De efficiëntie van de warmtepomp wordt vergroot

Vloerverwarming zones


Temperatuur per ruimte

De vloerverwarming verdeler maakt het mogelijk dat elke ruimte / zone een eigen circuit van leidingen heeft, zoals bijvoorbeeld de keuken, badkamer of woonkamer. Daarnaast maakt diezelfde verdeler het mogelijk om per zone een andere temperatuur of hoeveelheid water door het circuit te laten stromen. Een warmtepomp voert warm water aan van bijvoorbeeld 35˚C. Per circuit is er een thermostaat die bepaalt hoeveel warm water er wordt doorgelaten, afhankelijk van de behoefte in die ruimte. In de gang is de wens om te verwarmen doorgaans minder groot dan in de woonkamer. De aansturing kan centraal geregeld worden of per individuele thermostaat in elke ruimte.


Vergroten efficiëntie warmtepomp

Door leidingen van de vloerverwarming loopt warm water die meer afkoelt naarmate de afstand die wordt afgelegd. Hoe langer de leiding, of anders gezegd: hoe groter de zone, hoe meer het water zijn warmte kan afgeven aan de vloer en afkoelt. En hoe meer het water is afgekoeld, hoe meer het ook weer verwarmd moet worden om de vloer te verwarmen. Wanneer er dus meerdere zones zijn, zijn de circuits korter en koelt het water minder af. In dat geval hoeft de warmtepomp minder hard te werken om het water weer te verwarmen.

Vloerverwarming 8


Vloerverwarming aanleggen

Qua patroon van buizen is het niet slim om aan de ene kant van de kamer te beginnen met de aanvoer en aan de andere kant van de kamer de retour te maken. De warmte wordt dan niet goed verdeeld in de ruimte. Beter is om de in- en uitgaande leidingen in een slakkenhuispatroon naast elkaar te leggen. De vloer wordt zo het meest gelijkmatig verwarmd. Zie ook afbeelding. Zo’n patroon wordt ook wel een lus of een vloerverwarmingsgroep genoemd. Voor grotere ruimtes zijn er vaak meerdere van deze lussen of groepen nodig om een ruimte gelijkmatig te kunnen verwarmen. Zoals eerder uitgelegd zal bij vloerkoeling bij voorkeur de lente van de lus kleiner zijn en het aantal groepen groter.

Vloerverwarming slakkenpatroon


Elektrische vloerverwarming

Om een misverstand uit de wereld te helpen, willen we hier expliciet vermelden dat elektrische vloerverwarming wat anders is dan vloerverwarming in combinatie met een warmtepomp.

Elektrische vloerverwarming bestaat uit dunne matjes met metalen spiralen die u over de vloer kunt uitrollen. Door de metalen spiralen loopt elektriciteit en dat maakt de vloer warm. Daaroverheen kunt u vloerbekleding aanbrengen, zoals bijvoorbeeld tegels. De installatie is vrij eenvoudig, alleen het elektriciteitsverbruik is substantieel hoger dan een warmtepomp. Voor elke kW aan elektriciteit die elektrische vloerverwarming verbruikt, wordt 1 kW aan warmte geproduceerd. Bij een warmtepomp wordt voor elke kW aan elektriciteit, gemiddeld 5 kW aan warmte geproduceerd. Oftewel wel 5 keer zuiniger!

Een warmtepomp is weliswaar elektrisch gedreven, maar de warmte wordt afgegeven aan water. Dit is indirecte verwarming en totaal wat anders dan elektrische vloerverwarming.

Elektrische verwarming of een warmtepomp?

Elektrische Vloerverwarming


Hoe werkt een warmtepomp?

Een warmtepomp werkt niet op gas maar op elektriciteit. De warmtepomp verbruikt heel weinig elektriciteit, doordat er gebruik wordt gemaakt van aanwezige warmte uit een bron, zoals de buitenlucht (lucht/water warmtepomp) of een waterbron in de aarde (water/water warmtepomp).

Door slim gebruik te maken van een aantal natuurkundige principes, kan er warmte uit die bron worden onttrokken en worden gebruikt om water te verwarmen. Wanneer deze bron de buitenlucht is, kan er zelfs als het buiten vriest warmte uit de buitenlucht worden onttrokken.

De wetenschapper Kelvin heeft ooit bepaald, dat het absolute nulpunt - 273˚C is, dan zit er geen energie meer in de lucht, bij -10 °C is het natuurkundig gezien dus erg warm. Daar maakt de warmtepomp gebruik van, zelfs in zeer koude gebieden als Scandinavië worden op grote schaal warmtepompen toegepast die zelfs bij -25°C nog ruim voldoende verwarming en warm tapwater kunnen leveren.

Een uitgebreidere uitleg vindt u op de pagina hoe werkt een warmtepomp.

Hoe werkt een warmtepomp?

Overzichtspagina warmtepomp

 


Soort warmtepomp voor vloerverwarming

Er zijn verschillende soorten warmtepompen geschikt voor de combinatie met vloerverwarming, de lucht/water warmtepomp, hybride warmtepomp en een water/water warmtepomp.

Al deze warmtepompen verwarmen water, die vervolgens wordt rondgepompt door het circuit van buizen onder de vloer om warmte af te geven. Alleen de opwekking van het warme water verschilt.

Een hybride warmtepomp is een lucht/water warmtepomp gecombineerd met een Cv-ketel op gas. Bij vloerverwarming is dit geen oplossing, een volledige warmtepomp is dan absoluut toereikend en de Cv-ketel kan gewoon weg. Alleen wanneer er oude radiatoren in een slecht geïsoleerd huis aanwezig zijn kan een hybride systeem een overweging zijn.

De water/water warmtepomp gebruikt de warmte van de aarde als warmtebron. Er wordt een leidingcircuit aangelegd onder de grond om warmte uit de aarde te onttrekken. Omdat dit effect heeft op de aarde, worden deze bronnen zwaarder belast door de overheid om het gebruik ervan te ontmoedigen. Daarnaast is de aanleg van deze bronnen vrij kostbaar, waardoor de terugverdientijd vaak niet interessant is. Daarnaast zijn er gevallen bekend waarbij er problemen zijn met de bron.

Een lucht/water warmtepomp haalt warmte uit de buitenlucht. Deze warmtepomp is zeer betrouwbaar en bovendien zeer efficiënt, vandaar dat deze vorm op grote schaal wordt toegepast. Afhankelijk van de situatie en toepassing is de terugverdientijd vaak mogelijk binnen enkele jaren. Lees meer over de lucht/water warmtepomp. Deze warmtepomp geniet in de meeste gevallen onze voorkeur. Lees ook lucht- of aardwarmtepomp.

Lucht/water warmtepomp

Vloerverwarming warmtepomp


Ondervloeren vloerverwarming

Er zijn meerdere methoden voor het aanleggen van deze vorm van vloerverwarming, waarbij door leidingen warm water loopt waarmee we door middel van vloerverwarmingsbuizen met warm water de ruimte verwarmen. De aanleg kan door middel van noppenplaten, draadmatten, infrezen, schuimbeton of tackerplaten. Belangrijk is in ieder geval dat de ondervloer vlak / egaal is.

Noppenplaten

De aanleg van vloerverwarming in combinatie met noppenplaten is vrij eenvoudig, doordat de noppen zo gevormd zijn dat de leidingen van de vloerverwarming er ingelegd kunnen worden. De afstand van de leidingen ten opzichte van elkaar is op deze manier makkelijk te bepalen. De platen kunnen aan elkaar geklikt worden, wat het neerleggen ervan kinderspel maakt. Daarnaast zijn de noppenplaten aan de onderzijde geïsoleerd, waardoor warmteverlies naar de betonnen ondervloer voorkomen wordt. Nadelen zijn er ook, de noppenplaten zijn duurder dan bijvoorbeeld draadmatten. Ook nemen ze verticaal meer ruimte in, ze zijn hoger.

Vloerverwarming noppenplaat


Draadmatten

Draadmatten zijn ijzeren constructies waarbij ijzeren draden kruislings over elkaar zijn bevestigd. Ze worden vaak gebruikt in de bouw als versteviging van betonwerk. De draadmatten zijn plat en nemen daardoor niet veel ruimte in beslag. Daarnaast zijn ze makkelijk te buigen en te bewerken / knippen, waardoor er een enorme flexibiliteit is bij de aanleg. Deze matten zijn relatief goedkoop. Wel is er meer arbeid nodig dan bij noppenplaten, omdat het leidingwerk handmatig moet worden bevestigd. Isoleren moet additioneel gebeuren, wat dus zorgt voor een extra handeling.


Infrezen

Het is ook mogelijk om in een bestaande betonnen- of tegelvloer inkepingen te frezen waar het leidingwerk in gelegd kan worden. Hier bestaan speciale machines voor. Het grote voordeel van deze manier van aanleggen van vloerverwarming, is dat je geen extra ruimte / hoogte nodig hebt. Alleen kan je de vloer niet extra isoleren, wat meteen het grootste nadeel is. Deze methode van het aanleggen van vloerverwarming wordt met name toegepast bij bestaande woningen. Nadeel is dat je aan de onderzijde niet kunt isoleren dus wel wat warmteverlies naar de ondervloer hebt.


Uw oude houten vloer vervangen door een schuimbetonvloer

Een woning met houten vloer voorzien van vloerisolatie en vloerverwarming? Dat kan relatief snel en eenvoudig door de complete vloer te vervangen door schuimbeton. Dit alles kan gerealiseerd worden binnen één week! De kruipruimte wordt opgevuld met het isolerende schuimbeton. Schuimbeton bestaat voor 70 % uit lucht, dit zorgt voor een zeer lichte vloer met een hoge isolatiewaarde van Rc 3,5 bij 35 cm schuimbeton. Er hoeven geen extra verstevigingen te worden aangebracht, het schuimbeton rust op de fundering. Bovenop het schuimbeton kan de vloerverwarming worden aangebracht door middel van noppenplaten. Na het plaatsen van de vloerverwarming wordt de anhydriet gietdekvloer gestort. De belangrijkste eigenschap van anhydriet is dat het de warmte twee keer beter geleidt dan andere soorten beton. De anhydriet gietdekvloer is het ideale startpunt voor de nieuwe houten-, tegel-, of andere vloerbedekking.

Kort samen gevat: dankzij het isolerende schuimbeton, vloerverwarming en de anhydriet gietdekvloer geniet u van een behaaglijke temperatuur in de woning, tegen lagere stookkosten.

Kijk voor meer informatie deze informatieve video of ga naar de website van Faber Comfortvloer.  

Banner 600x200


Tackerplaten

Tackerplaten zijn isolatieplaten van EPS van 2 tot 5 cm dik. Deze methode is in Nederland redelijk nieuw, maar wordt in Duitsland al langer toegepast. Het leidingwerk wordt met plastic nagels vastgeniet aan de EPS platen. Het voordelen van de tackerplaten zijn dat ze goed isoleren, goed geluid dempen en stukken voordeliger zijn dan de noppenplaten. De tackerplaten zijn zeer stevig en scheuren niet, daardoor blijft de leiding op zijn plaats liggen. Een ander voordeel van deze methode, is dat elk type en diameter leiding gemonteerd kan worden en dat ook de afstand tot de leidingen vrij te bepalen is.


Droogbouwsysteem

Voor houten ondervloeren is een droogbouwsysteem een geschikte toepassing voor vloerverwarming. Zoals de naam al aangeeft wordt in deze situatie geen vloer gestort, maar wordt de leiding verwerkt in vloerplaten waarop direct de afwerking kan worden aangebracht. 

Specialist op het gebied van vloerverwarming is Riho Climate Systems. Met hun RihoCell systeem leveren zij een vloerverwarmingssysteem met een opbouwhoogte van 21 tot 31 mm, ideaal voor renovatie. Naast de vloerverwarming is het systeem ook toepasbaar als wandverwarming.

Kijk voor meer informatie op de website van RIHO of de brochure RIHOCELL.

Brochure afbeelding faber


Totaalconcept essentieel voor succes

Voor een optimale werking van de vloerverwarming, moeten alle factoren worden meegenomen in het totaalconcept. Denk hierbij aan de mate van isolatie, de ligging t.o.v. de zon, hoeveelheid ramen, afstand van de leidingen (hart op hart afstand, h.o.h.), lengte leidingen, aantal zones, volume aan water, capaciteit pomp, hoeveelheid kWh warmtepomp, diameter leidingen, soort verdeler, gebruik van zonnepanelen, gebruik radiatoren, soort vloer et cetera. Zo maar een warmtepomp aansluiten op een bestaande vloerverwarming kan wel, maar of deze dan efficiënt werkt is de vraag. Het totaalconcept is daarom belangrijk, zodat u zeker weet dat uw huis lekker warm en comfortabel wordt en u niet te veel energie verbruikt.


Vloerverwarming badkamer met warmtepomp

Vloerverwarming is in elke ruimte toepasbaar, dus ook in de badkamer. Sterker nog, juist in de badkamer is vloerverwarming comfortabel. Op blote voeten voelt een tegelvloer koud aan zonder vloerverwarming. Wanneer u uw huis gaat voorzien van vloerverwarming met een warmtepomp, kunt u ook de badkamer meenemen. Door middel van de zone verdeling kunt u de temperatuur voor de badkamer bepalen. Doordat de badkamer lekker warm wordt, is de kans op schimmelvorming kleiner. Wel stookt u extra voor een ruimte die u minder vaak gebruikt. Alternatief zou een infraroodpaneel kunnen zijn.

Elektrische vloerverwarming in de badkamer is eventueel een optie. Het verbruik aan elektriciteit is wel 4 tot 5 keer hoger. Wanneer er een tijdsklok toegepast wordt, hoeft de ruimte niet constant op een hogere temperatuur gehouden te worden en is het gebruik dus beperkt. Nadeel is wel dat er buiten de ingestelde tijden dan wel een koude vloer is. De aanleg van elektrische vloerverwarming is relatief eenvoudig en wanneer direct onder de tegels is geïnstalleerd is de opwarmtijd kort.

Vloerverwarming i.c.m. vloerbedekking

De vloerbedekking bepaalt de uitstraling van de vloer en is dus een belangrijk onderdeel van de vloer. Veel varianten van vloerbedekking zijn prima geschikt voor vloerverwarming, maar helaas zijn er ook soorten die minder geschikt zijn. Van belang is uiteraard dat de warmte goed wordt doorgegeven en dat de bedekker dus niet als isolator dient.
De soorten vloerbedekking die uitstekend geschikt zijn in combinatie met vloerverwarming zijn:

  • Natuursteen
  • Gietvloeren
  • Betonvloeren
  • (keramische) tegels
  • Keramisch parket

Al deze vormen van vloerbedekking nemen de temperatuur van de vloer aan, waardoor de ruimte goed verwarmd wordt.Vloerverwarming warmtepomp

De vloerbedekkingssoorten parketvloeren, laminaat en tapijt zijn minder geschikt in combinatie met vloerverwarming. Over het algemeen houden deze varianten de warmte van de vloerverwarming te sterk tegen, maar onmogelijk is het zeker niet.

Een houten vloer is mogelijk in combinatie met vloerverwarming, indien het een modern lage temperatuur vloerverwarming is, er geen lak op het hout is toegepast en er geen gebruik van kleden wordt gemaakt. Verder moet de luchtvochtigheid in huis in de gaten worden gehouden en mag er geen gebruik worden gemaakt van vochtgevoelig hout zoals essen- of beukenhout. Eikenhout is meer geschikt. Laat u hiervoor goed adviseren door de vloerverwarming- en de houtenvloerenspecialist.

Fabrikanten van tapijt en laminaat spelen op de vraag in, door de vloerbedekking te ontwikkelen die toch warmte kan doorlaten. Op de verpakking wordt dit aangeduid.


Warmtepomp of Cv-ketel?

Een warmtepomp gaat veel efficiënter om met energie. Al is het maar omdat een Cv-ketel het water vaak verwarmd tot minimaal 60˚C en het warme water vervolgens mengt met koud water voor de vloerverwarming. Een warmtepomp verwarmt het water voor de vloerverwarming tot bijvoorbeeld 35˚C, dat is al een winst van 50%. Verder haalt een warmtepomp warmte uit een bron zoals de buitenlucht. De besparing ten opzichte van een Cv-ketel kan oplopen tot € 600,- per jaar voor een woning en veel meer bij utiliteit. Meer informatie vindt u op de pagina over warmtepompen.

Warmtepomp of Cv-ketel kosten vergeleken


Conclusie

Vloerverwarming in combinatie met een warmtepomp is zeer een efficiënte en comfortabele manier van het verwarmen en koelen van een woning of bedrijf. Uiteraard dient de ruimte te voldoen aan de eisen qua isolatie. Het energieverbruik is aanzienlijk lager dan met een Cv-ketel en uw energierekening valt stukken lager uit. In combinatie met zonnepanelen, kunt u zelf de elektriciteit opwekken voor de warmtepomp. Voor een optimale werking is het wel van groot belang belangrijk dat het totaalconcept klopt.

Bronnen:

https://www.vloerenverwarming.nl/vloerverwarming-aanleggen/
https://www.interieurdesigner.nl/bouwen-verbouwen/detail/geschikte-vloeren-voor-vloerverwarming
http://www.rihoclimatesystems.nl/
https://www.fabercomfortvloer.nl/wat-is-de-faber-comfortvloer/ 

Anderen bekeken ook:

POLL: Wat is het het belangrijkste in uw huis?
Een moderne televisie
Een droomkeuken
Verwarming en warm water
Een schitterende badkamer
Stem

"Dankzij Klimaatexpert is het energielabel van ons kantoorgebouw verbeterd en zijn onze lasten verminderd dankzij een lager energieverbruik."

Marcel Spierings, KSR

"In mijn enthousiasme, en met een behoorlijke dosis 'eigenwijsheid', en ook weinig begrijpend over de standaard bouwprocessen, ben ik aan de slag gegaan. Gelukkig heb ik een aantal mensen ontmoet die mij geholpen hebben met de realisatie van een energie neutraal gebouw." 

Mike Lubbersen, Grayle, leverancier van zonne-energiesystemen

"Vanwege het platte dak, waren hete zomernachten geen pretje in onze slaapkamers. We slapen nu weer heerlijk. Nooit geweten dat je met een airco ook energiezuinig kan verwarmen."

Bernadette Langehuijzen, Veenendaal

"Een winkelpand werd maar niet verhuurd, totdat wij besloten het te verduurzamen. Klimaatexpert heeft ons perfect geadviseerd en de doelstellingen snel gerealiseerd."

Hugo Braaf, Ten Cate Bedrijfshuisvesting

"De mogelijkheden op het gebied van warmtepompen zijn zo divers, dat wij door de bomen het bos niet meer zagen. Klimaatexpert heeft ons adequaat geadviseerd en met een exploitatiebereking wisten we van te voren precies waar we aan toe waren. We zijn blij met het eindresultaat en onze energierekening!"

Kees van Poppelen, Harderwijk